دیه در لغت به معنای پرداخت کردن و ادا کردن آمده است؛ و در اصطلاح حقوقی به معنای مالی است که به‌عنوان بدلِ نفس یا عضو، در جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص، به قربانی یا اولیای دم او پرداخت می‌شود. مطابق ماده‌ی ۱۷ قانون مجازات اسلامی: «دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضا و منافع یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می‌شود» . (منظور از منافع آن استفاده و بهره‌ای است که می‌توان از هریک از اعضای بدن انتظار داشت مثلا همه‌ی ما از بینی انتظار بوییدن داریم بنابراین حس بویایی منفعت بینی محسوب می‌شود).
مشابه همین تعریف در ماده‌ی ۴۴۸ قانون مجازات تکرار شده است. طبق این ماده دیه‌ی مقدر، مال معینی است که در شرع به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایت عمدی در مواردی که قصاص امکان ندارد مقرر شده است؛ بنابراین می‌توان به‌طور خلاصه گفت: دیه مالی است که در جرایم عمدی در صورت عدم امکان قصاص و در جرایم غیرعمدی به‌طور مطلق به قربانی یا اولیای دم او پرداخت می‌شود.
با توجه به مطالب بالا می‌توان گفت که دیه دو قسم دارد:
- دیه‌ی مقدر؛
- دیه‌ی غیر مقدر (ارش).
دیه‌ی مقدر، دیه‌ای است که در شرع میزان آن توسط شارع تعیین شده است و دیه‌ی غیرمقدر یا ارش، مالی است که در شرع میزان دقیق آن تعیین نشده است بلکه تعیین آن با در نظر گرفتن شرایط و کیفیاتی به دست دادگاه است. به‌طور مثال از بین بردن حس بویایی دیه‌ی مقدر دارد اما از بین بردن حس چشایی ارش دارد.
در تعریف قانونی ارش آمده است: ارش، ديه‌ی غيرمقدر است كه ميزان آن در شرع تعيين نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و كيفيت جنايت و تأثير آن بر سلامت مجنی‌عليه (قربانی جرم) و ميزان خسارت وارده با در نظر گرفتن ديه‌ی مقدر و با جلب نظر كارشناس، ميزان آن را تعيين می‌کند.
دکتر شهداد شعبانی
دیدگاهتان را بنویسید