فعل یا ترک فعلِ خارجی که تجلی نیت مجرمانه یا تقصیر جزایی است عنصر مادی جرم را تشکیل میدهد. قصدِ باطنی و درونی افراد تا به منصهی ظهور نرسد و ضمنا مغایر با اوامر و نواهیِ قانونگذار نباشد، قابل مجازات نیست
رفتار انسان ظهور خارجیِ ارادهی اوست یعنی نیرویی که درصدد تأثیر بخشیدن بر محیط و تغییر دادن آن است. رفتاری ممکن است به صورتهای گوناگون جرم تلقی شود. رفتار گاهی در قالب فعل و گاهی در قالب ترک فعل، جرم محسوب میشود. گاهی مقنن مخاطبین خود را از انجام فعل خاصی منع میکند. دراینصورت ارتکاب این فعل تخطی از نواهی مقنن و جرم به شمار میرود. گاهی نیز انجامِ فعلی بر اشخاص تکلیف شده که ترک آن، جرم محسوب میشود و مجازات در پی دارد.
ترک فعل در قانون مجازات اسلامی به معنای امتناع از انجام تکلیفی است که موضوعِ حکم قانونگذار بوده است. یک اصطلاح دیگری نیز در عنصر مادی جرم وجود دارد که عبارت است از جرم فعل ناشی از ترک فعل. نتیجهای که عموما از یک کنش ایجابی حاصل میشود ممکن است با ترک فعل هم محقق شود. به عنوان مثال نابینایی میخواهد از خیابان عبور کند که در وسط آن یک چاه وجود دارد. شخصی هم دارد نابینا را میبیند. با این حال از راهنمایی و کمک او امتناع میکند. نابینا هم در چاه سقوط میکند و میمیرد. اخلاق این فرد نکوهیده و سزاوار سرزنش است. با این حال نمیتوان به راحتی او را قاتل شناخت. همچنین زمانی میتوان تارک فعل را مقصر شناخت که مقنن مخاطب را به انجام دادن فعلی مکلف نموده باشد.
با استفاده از عنصر مادی تقسیمبندیهایی برای جرایم صورت گرفته است. از جملهی آنها جرم آنی و مستمر است. جرم آنی به فعل یا ترک فعل مجرمانهای اطلاق میشود که تحقق آن دفعتا یا در فاصلهی زمانی کوتاه انجام گیرد مانند سرقت یا امتناع از اعلام ولادت طفل. جرم مستمر عبارت از فعل یا ترک فعل مجرمانهای است که در طول زمان استمرار داشته و نشاندهندهی قصد سوء و مستمر فاعل است مانند توقیف یا حبس غیرقانونی یا اخفای اموال سرقت شده. همچنین جرم را چه آنی و چه مستمر بدانیم وقتی از یک فعل واحد تشکیل شده باشد جرم ساده و وقتی از افعال مادی متعدد به وجود آمده باشد مبتنی بر اینکه این افعال متنوع یا مشابه باشد جرم مرکب و جرم به عادت نامیده میشود.
جرمی را مرکب مینامند که عنصر مادی آن ترکیبی است از افعال متنوع که به قصد تحقق نتیجهی واحدی ترکیب شدهاند. مصداق بارز جرم مرکب، جرم کلاهبرداری است. برای تحقق این جرم توسل به وسایل تقلبی و به دست آوردن مال نیاز است.
جرم به عادت نیز وقوع فعل معین به دفعات مکرر است به نحوی که عادت مرتکب از این افعال احراز شود. بنابراین تحقق جرم به عادت به زمان نیازمند است.
تقسیمبندی دیگری نیز که ناشی از فعل مادی وجود دارد عبارت است از جرم مطلق و جرم مقید. در جرم مطلق مقنن به نتیجهی زیانبار احتمالی آن توجهی ندارد و جرم به صورت یا ظاهر رفتار کار دارد و نتیجهی زیانبار در قابل مجازات بودن رفتار لحاظ نشده است.
اما اگر مقنن حصول نتیجهی خاصی را برای مجازات رفتار لحاظ کرده باشد و به عبارت دیگر جزو عناصر تشکیلدهندهی جرم لحاظ کرده باشد تا وقتی که نتیجهی منظور حاصل نشود جرم محقق نمیشود و قابل مجازات نیست.
دیدگاهتان را بنویسید