علم‌سنجي (Scientometrics) يا سنجش داده‌هاي علمي از دهه 50 قرن بيستم ميلادي پا گرفت و در طول يك دهه توانست توجه بسياري را به خود جلب كند و يك دهه بعد و در زمان انفجار تاسيس پي‌درپي رشته‌هاي جديد دانشگاهي در اشكال مختلف و تحت عناويني چون علوم اطلاع‌رساني (information science) و كتابداري (Library science) در محافل دانشگاهي جا افتاد. البته اگر بخواهيم بر مبناي آثار بنيانگذاران اين رشته‌ها قضاوت كنيم بايد منبع تاسيس اين رشته را متنوع بدانيم چرا كه بعدها در سنجش داده‌هاي علمي نقش قالب را «نمايه‌سازي استنادهاي علمي» و «تحليل آمار» ايفا نمودند.
در پي يك دهه تحقيق و درگير شدن رشته‌هاي مختلف علم‌سنجي عملا محور مسائل در توليد علم به سمت ارائه شاخص‌هايي سوق داده شد كه به‌عنوان معيار اصلي در تعيين ميزان توليدات علمي شناخته مي‌شوند. امروزه عمده‌ترين شاخص توليد علم در سطح جهان تعداد مقالات علمي نمايه شده و نيز استنادهاي (citation) مرتبط با آن شناخته شده است. هر يك از اين شاخص‌ها اهميت خاص خود را در سنجش داده‌هاي علمي دارا مي‌باشند. تعداد مقالات نمايه شده بيانگر رشد كمي توليدات علمي و استنادهاي مرتبط با آن نشانگر اثربخشي مقاله چاپ شده و سطح كيفي آن است. در كنار اين شاخص‌هاي اصلي معيارهاي ديگري چون پژوهش‌هاي كاربردي، تعداد كتب چاپ شده، ثبت اختراعات، مراكز رشد فناوري، كنفرانس‌ها، مجلات علمي – پژوهشي و … نيز در تعيين ميزان توليدات علمي موثرند.
اما چگونه مي‌توان يك مقاله را در نمايه در سطح بين‌المللي مطرح نمود و يا تعداد ارجاعات به آن را مشخص نمود؟ در پاسخ بايد گفت، تنها راه مطرح كردن يك مقاله و تحقيق در سطح جهاني، انتشار آن در مجلاتي است كه در يكي از موسسات معتبر نمايه‌سازي به‌عنوان مجله معتبر شناخته شده باشد. موسسه اطلاعات علمي (Institute for scientific Information) در فيلادلفياي آمريكا، در حال حاضر مهمترين و معتبرترين موسسه نمايه‌سازي توليدات علمي به شمار مي‌رود. موسسه اطلاعات علمي (ISI) يك شركت نشر داده‌هاي پايه علمي است كه پوشش جامعي از مهمترين و موثرترين تحقيقات انجام شده در سراسر جهان را در اختيار قرار مي‌دهد. در حال حاضر داده‌هاي پايه اين موسسه 8000 مجله بين‌المللي را تحت پوشش قرار مي‌دهد. هر مجله پيش از آنكه انتخاب يا رد شود، در يك فرآيند ارزيابي دقيق قرار مي‌گيرد. فاكتورهاي زيادي اعم از كيفي و كمي در ارزيابي مجلات براي تحت پوشش قرار گرفتن، در نظر گرفته مي‌شود. استانداردهاي اساسي نشر مجله محتواي نوشتار، بين‌المللي بودن، هيات تحريريه و نويسندگان و نيز داده‌هاي استنادي مربوطه همگي منظور مي‌شوند. استانداردهاي اسامي مجله شامل اين موارد است: زمانبندي چاپ مجله، رعايت مقررات بين‌المللي نشر، فرآيند داوري شخصي و داشتن عناوين، چكيده‌ها و كليد واژگان مقالات به زبان انگليسي. چنانچه تمايل مجله‌اي براي تحت پوشش قرار گرفتن در ISI باشد، بايد آخرين شماره چاپ شده مجله را به همراه نامه درخواست به موسسه فوق فرستاده و سپس دو يا سه شماره بعدي مجله به محض خارج شدن از چاپ ارسال گردد.
مجيد وهابيان طهرانى
دیدگاهتان را بنویسید