ربا به وسیله‌ی پرداخت و دریافت سود اضافی محقق می‌گردد که در معاملات ربوی این شرط دارای اجزائی ضروری است و درصورتی که عمل ارتکابی فاقد یکی از اجزاء ذیل باشد از شمول ربا و ماده‌ی ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی خارج می‌شود:
۱. توافق و تراضی طرفین
به این معنی که بلافاصله و هم‌زمان با انعقاد قرارداد و دریافت مبلغ موردنظر، طرفین صریحا یا ضمنا با هم توافق کنند که سود اضافه‌ای که به مبلغ اصلی قرض تعلق می‌گیرد، چه مقدار و در چه سررسیدی باشد. درغیراینصورت، اگر علاوه‌بر مبلغ موردقرض، مقترض (کسی که مبلغی را قرض می‌گیرد) به‌صورت کاملا اختیاری و آزادانه مبلغ اضافه‌ای را به مقرض (کسی که به دیگری چیزی را قرض می‌دهد) پرداخت کند، چنین عملی ربا تلقی نمی‌شود.
۲. شرط مازاد
وجود این شرط برای تحقق ربا ضروری است و مقدار شرط مازاد باید به‌صورت کاملا قابل‌توجهی باشد که به اقتصاد فرد لطمه وارد کند.
۳. قبض و اقباض سود اضافی
به معنی دادن و گرفتن سود اضافی می‌باشد. درغیراینصورت حتی با پرداخت ربا دهنده، درصورتی که به قبض ربا گیرنده نرسد حتی در صورت توافق بر شرط اضافه در معامله‌ی ربوی، ربا محقق نمی‌شود. اهمیت این شرط تا جایی است که صرف دریافت سند پرداخت وجه مازاد (مانند اعطای وکالت فروش منزل ربا دهنده به ربا گیرنده یا دریافت چک و سفته) بدون اخذ و قبض‌وجه یا مال موردنظر ربا تحقق پیدا نمی‌کند.
