به طور کلی در انواع مختلف شرکتها، آورده و سرمایهیِ پرداخت شده از سوی شخص ممکن است یا به شکل سهم الشرکه باشد و یا به شکل سهام. سهم الشرکه عبارت است از نسبتی از آورده هر شریک به کل دارایی شرکت. به عنوان مثال، در یک شرکت ۳ شخص خواهان شراکت هستند و آورده هر کدام از آنها ۱۰۰ هزار تومان است. مجموع دارایی کل این شرکت عبارت است از جمع بین این ۳ آورده، یعنی ۳۰۰ هزار تومان، و سهم الشرکه هر کدام عبارت است از نسبتی از کل دارایی شرکت یعنی یک سوم. این یک سوم همان سهم الشرکه هر شریک است.
اما سهام اینگونه لحاظ نمیشود. سهم یک ورقه چاپی، متحد الشکل، دارای شمارهی ترتیب بوده که امضای حداقل دو نفر طبق اساسنامه زیر آن لحاظ میشود. این ورقهی چاپی دارای مبلغ اسمیِ معین میباشد که مسئولیت هر سهامدار را بر اساس آن تعیین میکند. مثلا سهامداری دارای ۲ ورقه سهم، ۳ ورقه سهم یا تعداد بیشتری ورقه سهم است.
مبلغ اسمی چیست؟
به طور کلی در عرصهی فعالیتهای مختلف، اعم از تجاری و غیر تجاری، یک شخص برای شریک شدن در یک شرکت همانطور که پیشتر اشاره شد، آوردهای را همراه خود میآورد. مبلغ این آورده، که از جمع شدن آن با آوردهی دیگر شرکا دارایی شرکت تشکیل میشود، به مرور و بسته به میزان عرضه و تقاضای اقتصاد جامعه و بازار و بسته به میزان سود آوری یا زیانده بودن آن دچار تغییراتی میشود. اما همان مبلغ ابتدایی یعنی همان میزانی که توسط شریک آورده شده برای تعیین مسئولیت ملاک قرار میگیرد، نه مبلغ افزوده شده به آن یا کاسته شده از آن. به عنوان مثال شخص مبلغ ۱۰۰ هزار تومان به عنوان آورده برای عضویت در شرکتی همراه خود میآورد (که به آن مبلغ اسمی گفته میشود). این مبلغ در طول زمان به دلیل عرضه و تقاضای زیاد در بازار به ۲۰۰ هزار تومان افزایش مییابد (که به آن مبلغ واقعی گفته میشود). این مبلغ واقعی در تعیین مسئولیت شریک اهمیتی نداشته و مسئولیت او بر اساس همان مبلغ ابتدایی، یعنی مبلغ اسمی قابل تعیین است. به عبارت دیگر افزایش یا کاهش مبلغ اسمی در طول زمان تاثیری بر میزان مسئولیت شریک نگذاشته و مسئولیت او همان ابتدا بر اساس مبلغ اسمی مشخص میشود.
در نتیجه شرکت سهامی خاص شرکتی است که مسئولیت، محدود به مبلغ اسمی سهامداران است و آوردهی سهامداران به سهم تبدیل میگردد.
میتوان گفت با این توضیح، شرکتهای سهامی به دو دسته تقسیم میشوند که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم.